به گزارش گروه دفاع و امنیت مشرق، بیانات رهبر انقلاب در دیدار با جمعی از کارگران، امسال رنگ و بوی دیگری داشت که مثال های موشکی بخشی از این دوچندان شدن این جذابیت بود. آنجایی که در اوج بیانات، جوانان کارگر تکبیر فرستادند، درست همان نقطه ای بود که فرمانده معظم کل قوا تاکید کردند: «ما این‌همه ذهن فعّال در کشور داریم، ذهنی که میتواند یک موشک درست کند که این موشک دو هزار کیلومتر طی میکند و با کمتر از ده متر خطا به هدف میرسد؛ این چیز کوچکی است؟»

اما این نکته مهم و اشاره دقیق، اولین بار نبود که توسط ایشان مطرح می شد. اولین روز فروردین ماه امسال و در اجتماع با شکوه زائران و مجاوران حرم رضوی نیز رهبر انقلاب خاطرنشان کردند که «جوانهای ما، دانشمندان ما نشان داده‌اند که میتوانند نوآوری کنند، میتوانند ما را از آن سطحی که در فنّاوری داریم بالاتر ببرند. خب، این کار کوچکی است که موشک بُرد بلند را جوری تنظیم کنند که در دوهزار کیلومتری با انحراف دو متر یا پنج متر به هدف بخورد؟»



تاریخچه رقابت برای دقت بین بزرگان موشکی جهان

به صورت سنتی در دوره جنگ سرد و با توجه به این که در دو سوی پرده آهنین، موشک های بالستیک به طور خاص فقط برای حمل کلاهک های اتمی استفاده می شدند، مسئله دقت و به عبارتی نقطه زنی در موشک های بالستیک آنچنان مطرح نبود. امروزه نیز کشورهایی مثل آمریکا یا روسیه نیز در موشک های بالستیک برد بلند خود، خطایی در حدود 200 الی 300 دارند که با توجه به مسلح بودن آنها به سر جنگی هسته ای، این خطا عملا اهمیتی ندارد. البته در موشک بالستیک پرشینگ-۲ آمریکا با برد ۱۸۰۰ کیلومتر برای افزایش دقت در فاز نهایی از یک جستجوگر راداری استفاده شده که خطای این موشک را به ۵۰ متر کاهش داده اما بازهم این دقت در مقابل موشک های ایرانی موضوع قابل اعتنایی نیست.

در این میان کشورهایی مثل هندوستان، چین و پاکستان به عنوان تعدادی از کشورهای دنیا که به شدت در بحث موشکی فعال هستند توانسته اند در سالهای اخیر دقت های قابل توجهی را برای موشک های بالستیک برد بلند خود فراهم کنند. به عنوان مثال موشک قاره پیمای هندی آگنی 4 که بردی بین 5 الی 8 هزار کیلومتر دارد از ترکیب هدایت ماهواره، ژیرسکوپ های لیزری و همچنین سامانه راداری در مرحله آخر خود استفاده کرده و هندی ها مدعی هستند که این موشک خطایی زیر 10 متر دارد.


در سری جدید موشک های شاهین پاکستانی نیز به نظر از ترکیب جی پی اس و جستجوگرهای راداری استفاده شده است و کارشناسان خطایی در حدود کمتر از 300 متر را برای این موشک پاکستانی پیش بینی کرده اند؛ البته در عین حال پاکستانی ها خطای موشکی خود را بسیار کمتر می دانند.

کشور چین نیز به عنوان یکی دیگر از بازیگران بزرگ عرصه موشکی در موشک بالستیک ضد کشتی DF-21 با ترکیب هدایت اینرسیایی و رادار فعال در مرحله آخر توانسته است به خطایی در حدود 10 الی 5 متر برسد.


داستان افزایش دقت موشکهای ایرانی از فاتح تا عماد

شاید بتوان اولین موشک های ایرانی که به معنای واقعی نقطه زن بودند را سری فاتح 110 دانست که به عنوان یک موشک بالستیک کوتاه برد در بسیاری از آزمایشات خود به راحتی هدف مورد نظر را با یک اصابت مستقیم منهدم می کرد. در ادامه موشکهای خلیج فارس و سری هرمز از این همین خانواده وارد عملیات شده و با سامانه ای اپتیکی یا آشیانه یاب راداری به نقطه زنی رسیدند.


اما تلاش و نتیجه گرفتن برای نقطه زنی و افزایش چشمگیر دقت موشک های دوربرد ایرانی در سال 1390 متحول شد؛ جایی که سردار حاجی زاده فرمانده نیروی هوافضای سپاه اعلام کرد که "در بهمن سال گذشته (1389) دو فروند موشک را در برد 1900 کیلومتر از کویر سمنان به دهانه اقیانوس هند شلیک کردیم و اصابت این موشک‌ها به اهداف از پیش تعیین شده توسط شناورهای آمریکایی مشاهده شد."

اگرچه توضیحات فنی و تکمیلی درباره این ارتقاء توان موشک های ایرانی اعلام نشد اما با رونمایی از موشک عماد مشخص شد که متخصصان دفاعی کشورمان، تحولی بزرگ را رقم زده اند و  وجود بالک هایی بر روی سر جنگی این موشک بالستیک باعث شده تا بسیاری از کارشناسان دفاعی اعتراف کنند که سر جنگی این موشک ایرانی توان هدایت در مرحله آخر را داشته و لذا از دقت بسیار بالایی تا لحظه اصابت برخوردار است.

در پرتابه‎های بالستیک با افزایش برد به طور معمول، خطا نیز افزایش می‌‎یابد که برای جبران خطای ایجاد شده از سامانه‎های هدایت، کنترل و ناوبری استفاده می‌‎شود. در مجموع این سامانه‎‌ها تلاش می‌‎کند از بروز خطا در مسیر موشک (در راستاهای مختلف) جلوگیری کنند تا موشک مسیر از پیش تعیین شده را طی نموده و به هدف خود برسد.

یکی از انواع مهم و پرکاربرد سامانه‎های هدایتی موشک به نام سامانه ناوبری اینرسی (INS) است که بخش عمده‎ای از کار هدایت، کنترل و ناوبری را آن هم به صورت داخلی و بدون اتکا به منابع داده‎ای خارج از موشک با استفاده از اجزائی همچون حسگر‌ها و شتاب‎سنج‎‌ها (برای اندازه‎گیری نیروهای اغتشاشی وارد شده به موشک)، ژیروسکوپ‎‌ها (ایجاد مختصات مرجع برای سنجش تغییرات در محورهای فیزیکی مختلف موشک) و رایانه‎های پردازش کننده داده‎‌ها به صورت مجموعه‎ای هماهنگ به انجام رسانده و به کمک عملگرهای نصب شده در موشک خطاهای ایجاد شده را کاهش می‌‎دهد.

سامانه‎های هدفگیری، هدایت، کنترل و ناوبری که ممکن است در بخشی از مسیر از دو سامانه نیز استفاده شود دست به دست هم داده تا خطای ناشی از منابع متعدد داخل و خارج موشک را جبران نمایند زیرا هر یک از منابع خطا می‌‎تواند سبب شود که موشک به نقطه عقب‎‌تر، جلو‌تر، یا سمت راست و چپ هدف برخورد نماید.

برخی از این منابع، خطاهای حاصل از ساخت شامل نوسانات وزنی موشک، نوسانات قطر و طول موشک، خطاهای پدید آمده در ترکیب سوخت و میزان سوخت قرار داده شده در موشک، مدت زمان سوزش پیشران و متوسط نیروی تولیدی آن، عدم تقارن بال‎‌ها و بالک‎‌ها، عدم تقارن جرمی حول محور پرواز، همراستا نبود جهت نیروی رانش با محور پرواز، عدم انطباق کامل محورهای طولی اجزای داخلی موشک پس از مونتاژ (ممان اینرسی طولی)، خطاهای ناشی از تغییرات جهت و سرعت باد نسبت به پیش‎بینی، تغییرات خواص هوا نسبت به مقادیر متعارف در ارتفاعات مختلف و... است.

اما این افزایش دقت موشکهایی چون عماد آنچنان عیان و غیرقابل انکار بود که یوزی رابین از کارشناسان برجسته دفاع موشکی رژیم صهیونیستی در این باره می گوید: "ایرانی ها توان نصب بالک ها روی موشکهای بالستیک را داشته و می توانند با استفاده از قابلیت، دقت موشک های خود را شدیدا افزایش داده و موشکی با برد 2000 کیلومتر با توان حمله دقیق داشته باشند. "

مدیر اسبق برنامه دفاع موشکی اسراییل اینگونه ادامه می دهد: آنها (ایران) می توانند با این موشک های 2000 کیلومتری که دقت بالایی پیدا کرده اند کشورهایی مثل اسراییل را فلج کنند. اگر عاقلانه اهدافی را مثل نیروگاه ها انتخاب کرده و آنها را هدف قرار بدهند، پس بدون نیاز به سلاح هسته ای می توانند کشوری را از کار بیندازند."

کدام تجهیزات می توانند چنین دقتی را برای موشک های ایرانی فراهم کنند؟

مشخص است که موشک مورد نظر که دو هفته پیش در کشور آزمایش شده است سامانه ای مجهز به هدایت در مرحله پایانی است که به وسیله آن امکان رسیدن به این دقت بالا میسر شده است. درباره این که چگونه به این دقت بالا در موشک جدید ایرانی رسیدیم، توضیحی از طرف مسئولین امر داده نشده است اما به طور معول برای رسیدن به این چنین دقتی در موشک های بالستیک برد بلند از روشهایی مثل هدایت ماهواره ای، راداری و یا اپتیکی استفاده می شود.

یکی از گمانه زنی هایی که می توان در این خصوص مطرح کرد این مسئله است که با توجه به عدم اعلام دسترسی به سامانه های هدایت ماهواره ای برای کشور ما، این موشک جدید ایرانی احتمالا از ترکیبی از بالک های استفاده شده در موشک عماد و سامانه راداری یا اپتیکی در مرحله آخر بهره ببرد.

سر جستجوگر هوشمند موشك هاي بالستيك كه رتبه اول طرح فناورانه نيروهاي مسلح در سومين جشنواره سلمان فارسي در سال 1392 را بدست آورد می تواند یکی از گزینه های مورد نظر برای این موشک باشد.

اگر به تصویر این موشک دقت کنیم متوجه می شویم که به نسبت سر جستجوگر موشک خلیج فارس با یک جستجوگر بسیار بزرگتر رو به رو هستیم که مسلما می تواند فشار و سرعت بسیار بیشتری را تحمل کند.

بررسی های ظاهری این سر جنگی نشان می دهد پوشش شیشه ای نوک این جستجو بزرگتر از نمونه هایی چون موشک خلیج فارس بوده و می توان این موضوع را متوجه شد که بزرگتر بودن منطقه شیشه ای جستجوگر، زاویه دید بیشتری را برای موشکی که از این جستجوگر استفاده می کند فراهم می کند و اهداف، از فاصله ای دورتر و با دقت بیشتری، کشف و قفل می شوند.

از سوی دیگر نصب جستجوگرهای اپتیکی و یا حرارتی روی این سر هوشمند، باعث خواهد شد موشک های بالستیک کشورمان در هر آب و هوا یا ساعتی از شبانه روز، بتوانند اهداف خود را با بالاترین دقت شناسایی و منهدم کنند و هر موشک، کیفیت چندین موشک را در اثرگذاری پیدا خواهد کرد و موشکهایی مانند قدر یا سجیل با برد قریب 2 هزار کیلومتر جزء گزینه های مهم نصب این سر جستجوگر باشند.

ذکر این نکته لازم است که به طور کلی دو مفهوم برای خطای موشک در نظر گرفته می‌‎شود. یکی شعاعی از هدف که موشک خارج از آن اصابت نخواهد کرد و دیگری، خطای دایره‎ای احتمالی (CEP) که به معنای شعاع دایره‎ای به مرکز هدف مورد نظر است که بیش از نیمی از موشک‎های شلیک شده به سمت هدف در آن دایره فرود خواهند آمد که این دایره خطا بر مبنای روش‎های علمی مانند تئوری «مونت کارلو» محاسبه می‌‎شود.

هر آنچه که هست با این مقدار از خطا تقریبا می توان گفت که موشک های بالستیک ایرانی به طور کامل نقطه زن شده و سیگنالی نیرومند به هر متجاوزی خواهد بود که هیچ هدفی، هر چند کوچک هم از تیررس موشک های بالستیک ایرانی به دور نخواهد بود؛ چه این هدف شناوری در آبهای دوردست باشد یا نطقه ای استراتژیک در قلب فلسطین اشغالی یا هر نقطه دیگری که تصور کند پس از "برجام" می توان به منافع یا مرزهای ایران کوچکترین تجاوزی داشت و سالم به مقصد بازگشت.